Visual Identity Politics and Remix Society

Readingstuff

Hermeneutiek

11 november 2014

    Hermeneutiek onderzoekt de voorwaarden waaronder het verstaan van (de betekenis van) menselijke uitingen mogelijk is.
    —Van den Bersselaar, 2011, p104

    Dutch only; Notities mbt van den Bersselaar, 2011, p102-144

    Hermeneutiek

    p102: “Interpretatieve wetenschappen zijn wetenschappen die de uitingen, de voortbrengselen en, in het algemeen, het doen en laten van mensen tot object hebben vanuit het perspectief van de betekenis ervan. Deze willen ze langs interpretatieve weg begrijpen.”

    Hermeneutiek wordt ook wel de kunst van het interpreteren genoemd of wijsgerige interpretatieleer. Leer in deze is niet voorschriften of regels; de hermeneutiek onderzoekt de voorwaarden waaronder het verstaan van (de betekenis van) menselijke uitingen mogelijk is.

    Duitse filosoof Hans Georg Kadaver (Wahrheit uni Methode) is het standaardwerk op het gebied van hermeneutiek.

    De betekenis in hun alledaagse context, hun wisselvalligheid en veranderlijkheid.

    Onder de betekenis van een uiting of een voorval wordt de zin verstaan die door een subject (persoon of groep) aan de uiting of aan dat voorval wordt toegekend. Deze zin kan mede vervat liggen in de intentie of de bedoeling die ten grondslag ligt aan een uiting, of in een reden of een motief voor die uiting.

    Interpretatieve wetenschappen focussen niet alleen de betekenis van uitingen, maar ook op die uitingen (voorvallen, gebeurtenissen en toestanden) zelf. De feiten worden door middel van interpretatie vastgesteld. Deze zijn soms voor ons toegankelijk, maar soms (zoals bij archeologie) moeten deze worden ‘losgepeuterd‘ of worden ontcijferd. Het vaststellen van die betekenisvolle feiten is ingewikkeld proces van onderzoek en interpretatie.

    Hermeneutiek houdt zich bezig met interpreteren ofwel duiden: het begrijpen of verstaan van menselijke uitingen. Onder welke voorwaarden kunnen we andere mensen begrijpen?

    Hermeneuein (grieks werkwoord)= Verkondigen, vertolken, verklaren, uitleggen. Hermes was de bode der goden, die boodschappen van de goden aan stervelingen bracht, vaak in raadsel verpakt. De boodschapper brengt niet alleen de boodschap, maar diende deze ook uit te leggen.

    Hermeneutisch verstaan is fundamenteel steeds het vertalen van een betekenissamenhang uit een andere wereld in de eigen wereld.

    Hermeneutiek is een grondslagenonderzoek en onderdeel van de ideografische wetenschappen: niet uit op het vinden van wetmatigheden, maar op het beschrijven van unieke, onherhaalbare gebeurtenissen en wetenschappen.

    Hermeneutiek houdt -anders dan fenomenologisch onderzoek- rekening met de historische, maatschappelijke en culturele situatie. Daarmee is het dus ook geïnteresseerd in de specifiek situatie.

    4 vragen bij hermeneutisch onderzoek

    1. Wat gebeurt er bij het duiden en interpreteren van menselijke uitingsvormen?
    2. Wat is verstaan of begrijpen?
    3. In welke mate is verstaan/begrijpen überhaupt mogelijk?
    4. Wat zijn de voorwaarden waaronder verstaan of begrijpen mogelijk is?

    Wanneer is een probleem hermeneutisch?

    Als de motieven van de betrokkenen hun betekenis ontlenen aan de bredere sociale context waar ze deel van uitmaken.Wanneer de betrokken zelf niet ondervraagd kunnen worden, kan het alleen via interpretatie.

    Belangen

    Een interpretatie is nooit vrijblijvend. De beste test of ik een standpunt begrijp is of ik het
    1. onder dezelfde omstandigheden zou kunnen en willen verdedigen dan wel
    2. de andere betrokkenen er met overtuigende argumenten van af zou weten te brengen.

    De vooroordeelstructuur van het begrijpen

    1. Anticiperend begrip (Vorverständnis): het begrijpen dat vooruitloopt op het eigenlijke verstaan, dit inleidt en mogelijk maakt. Oftewel: mijn vermoedens over wat er aan de hand is. Ik denk er al iets over te weten (door de informatie die me is aangereikt en mijn eigen achtergrond) maar nog niet precies wat de motivaties van ‘menselijke uitingsvorm’ die persoon of groep (subject).

    Intrinsieke motivatie: persoonlijke motivatie (bv. hoofddoek als ‘eerbied voor het heilige’ of ‘naleven van de religieuze wet’).
    Extrinsieke motivatie: wat iemand aan een aantal wil laten zien (bv hoofddoek als teken dat een persoon onderdeel is van een religieuze groepering)

    2. Vooroordelen. Vermoedens zijn altijd vooroordelen (in letterlijke zin) en zijn onmisbare uitgangspunten om een proces van interpreteren en begrijpen op gang te brengen. Vooroordelen zijn (nog) niet getoetste oordelen die als anticipaties het begrijpen leiden. Ze worden getoetst in de loop van het interpretatieproces.

    Vooroordelen hebben te maken met het gebrek aan kennis of aan een verkeerde interpretatie (door bijvoorbeeld culturele verschillen) van de ‘lezer’.

    3. Eerste poging tot begrijpen Op basis van vooroordeel (wat lijkt op een hypothese) vragen formuleren en deze toetsen door op zoek te gaan naar motivatie (m.b.v. expert of bronnenonderzoek). Om vervolgens nieuwe vragen te ontwikkelen. de precieze in

    Hermeneutische cirkel.

    1. Signaleren probleem

    2. Expliciteren van een anticiperend begrip en de daarin vervatte vooroordelen

    3. Verkenning d.m.v. bronnen

    Interpreteren en begrijpen is een circulair proces: uitgaande van de notie dat we een kwestie nooit in 1 keer in zijn geheel zullen begrijpen. We kunnen het begrip alleen langzaam opbouwen door te beginnen bij een deel waar we mee in aanraking zijn gekomen. We beginnen bij een onderdeel om het geheel te begrijpen, maar snappen pas het onderdeel als we het geheel begrijpen.

    Relativering van geheel

    Het probleem van ‘het geheel’  is dat het in de tegenwoordige tijd geen geheel meer kan zijn. Toen de moderne hermeneutiek in haar kinderschoenen stond was deze notie van geheel er wel. De bronnen (theologisch of juridisch van aard) waren tekst en van onbetwist gezag. Men kon dus altijd refereren aan een geheel, zoals de bijbel. Deze verloren langzamerhand (mn 19e eeuw) hun autoriteit en werden niet meer gezien als gesloten gehelen. Daarnaast deed de eis om de context te betrekken bij de interpretatie zijn intrede.

    Oftewel er kan niet meer gesproken worden over een gefixeerd geheel, deze kan oneindig vaak groter gemaakt worden.

    Dat betekent niet dat hermeneutiek een subjectieve willekeur is geworden. In de gevonden bronnen staan geldigheidsaanspraken, welke uiteraard niet dogmatisch zijn. Kortom: de cirkel is onbegrensd en elke interpretatie is een voorlopige en er is een voortdurende verschuiving.

    Werking

    Er kunnen twee perspectieven worden belicht:
    1. die van de voorgeschiedenis (de voorafgaande gebeurtenissen) en
    2. die van de gevolgen, ook wel werking genoemd.

    Werking is de effecten die een voorval te weegbrengt. Van belang is dat in de hermeneutiek daar wel de interpretatie tussen zit. Doordat dit continu gebeurt stapelt interpretatie zich op interpretatie en begint zich een interpretatiegeschiedenis (Wirkungsgeschichte) af te tekenen. Uiteindelijk is er niet meer te spreken over een ‘oorspronkelijke betekenis van een tekst’ maar vormen de interpretaties deze betekenis mee. Belangrijk is om bewust te zijn van het idee dat we zelf deel uit maken van deze interpretatiegeschiedenis. Dat historisch bewustzijn is voorwaarde.

    Applicatie

    In de toepassing van regel/wet/voorschrift blijken het interpreteren van die regel en het definiëren van een geval een circulair proces te zijn volgens het principe van de hermeneutische cirkel. Regels, voorschriften of aanbevelingen kunnen pas begrepen worden als vastgesteld kan worden of ze wel of niet van toepassingen zijn op een specifieke situatie. De applicatieregel gaat op waar mensen elkaars uitingen willen begrijpen.

    Het vermogen en de mogelijkheid om de situatie van anderen te begrijpen is afhankelijk van de mate waarin we onze eigen situatie overzien. Het begrijpen is gesitueerd.

    Horizon (van de interpreteer en van het object)

    is het vermogen tot begrijpen. Ofwel het referentiekader; culturele en maatschappelijke achtergrondovertuigingen die kenmerkend zijn voor de (sub)cultuur waartoe iemand behoort en die hij zich via opvoeding, scholing en andere vormen van sociale integratie eigen heeft gemaakt. Deze is begrensd, wat de eindigheid van het begrijpen wordt genoemd. Maar niet gefixeerd. Het ontwikkelt zich voortdurend op grond van ervaringen en levenslessen.

    Horizonversmelting Om een interpretatie te maken van moet de horizon verbreed worden om aanknopingspunten te vinden met de andere horizon en zo begrip te ontwikkelen. Bv. door terug te blikken in het verleden van mijn eigen cultuur.

    Geldigheidsaanspraken

    Begrijpen is geldigheidsaanspraken (h)erkennen. Met geldigheid wordt bedoeld: de geldigheid van menselijke uitingen (uitspraken, beweringen, meningen, bevelen, verzoeken). Drie vormen van geldigheid: waarheid, juistheid en authenticiteit. Interpreteren is niet hetzelfde als ‘invoelen’, ‘aanvoelen’ of ‘empathie’, hooguit een conditie waaruit begrip tot stand kan komen.

    Uiteindelijk gaat interpreteren niet over het inleven in een persoon maar in een zaak: we willen niet alleen persoonlijke motivatie weten, maar ook de geldige redenen of motieven. Nu is de betekenis van een zaak niet stabiel (virtualiteit van het geheel, interpretatiegeschiedenis en wijkende horizon). Deze eindigheid van het interpreteren zorgt ervoor dat bij het stellen van vragen belangrijker is dan het vinden van een definitief antwoord.

    van den Bersselaar, Victor. Wetenschapsfilosofie in Veelvoud: Fundamenten Voor Professioneel Handelen. Coutinho, 1997. Print.